به گزارش خبرگزاری مهر، خلاصه ای از مقالات منتشر شده در دومین شماره فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات کلامی وابسته به انجمن کلام اسلامی حوزه در ادامه از نظر شما می گذرد.
حجيت متشابک منابع معرفت در فهم و تبيين آموزههاي اعتقادي نوشته محمدتقی سبحانی و سيدمحمدمهدي افضلي
سخن از ربط و نسبت منابع شناخت، در نظام معرفت ديني، اهميت خاصي دارد. ديدگاههاي موجود در اين زمينه، از رهيافتهاي گوناگونی بهره جستهاند؛ برخي عقل را در مقام ثبوت و اثبات مستقل ديده و برخي ديگر نص را کاملاً خودبسنده تلقي کردهاند. در اين نوشتار هر دو نگاه، ناتمام معرفي شده و از حجيت متشابک عقل و نقل دفاع شده است.
عقل، چه در مقام معناگري و فهم گزارهها و چه در مقام تبيين و تدليل آنها و چه در مقام دفاع، در معيت نقل حرکت ميکند. نقل نيز در تنبيه، تقرير، تذکر و تعليم حقايق به ديگران و کمال يافتن روش، به عقل مدد ميرساند. در غير اين صورت، عقل به تعليق، تقليل و تأويل بيضابطة آموزههاي ديني منتهي شده و نقل نيز از پايگاه بين اذهاني محروم ميشود. از آنجا که عقل امدادهاي نقل را تصديق و در ساختار خود هضم ميکند، روش شناسي نهاييِ مورد قبول، عقلي است.
مسئله نفی صفات در روایات اهل بیت(ع) از عبدالهادی اعتصامی
بحث و مناقشه درباره اتصاف یا عدم اتصاف ذات الهی به اسما و صفات، از نخستین پرسشهای اعتقادی است که همواره معرکه آرای اصناف گوناگون اندیشمندان اسلامی بوده است. نوشتار حاضر بر آن است تا روایاتی را که مستقیم (آشکار) و یا غیرمستقیم ناظر به مسئله نفی صفات از ذات الهی اند، مورد تبیین و تحلیل قرار دهد. از مقایسه میان این دو گروه از روایات این نتیجه حاصل شد که انتساب هرگونه صفتی به ذات الهی مستلزم تحدید و تشبیه است و حق تعالی هیچ گونه صفتی در مقام ذات ندارد و از هر معنا و مفهومی که ذات را نشان دهد، منزه و مبراست. بنابراین تمام اسما و صفاتی که بر خداوند به نحو ایجابی اطلاق می شوند، وصف فعلی یا سلبی اند.
آموزه بداء در اندیشه امامیه از آغاز غیبت تا پایان مدرسه بغداد تألیف سیدجمال الدین موسوی
اندیشه ناب و توحیدی «بداء» گرچه در جامعه مسلمانان نخستین وجود داشت، اما بنا به دلایلی تنها در جامعه شیعی استمرار یافت. تا پایان عصر حضور ائمه(ع) میان متکلمان شیعه اختلافی در تبیین بداء وجود نداشت. بعد از این دوره و در زمانی که کلام شیعه دوران رکود و فترت را پشت سر می گذاشت، گروهی از معتزلیانِ شیعه شده و متکلمان عقل گرای شیعه تبیین جدیدی از بداء ارائه داده و آنرا هم وزن نسخ دانستند. این اندیشه جدید که در ابتدا گروه اندکی طرفدار آن بودند، رفته رفته جایگاه مهمی در میان متکلمان شیعه پیدا کرد، به گونه ای که در اواسط قرن پنجم تقریباً همه گیر شد. تبیین این اندیشه جدید با شیخ مفید ادامه یافت و شاگردان وی نیز ادامه دهنده همین مسیر بودند.
بررسی رویکرد متکلمان امامیه در بغداد به معتزلیان شیعه شده (با تأکید بر سیدمرتضی، ابن راوندی و ابوعیسی وراق) به قلم عباس میرزایی
معتزلیان شیعه شده از جریانهای فرهنگ ساز در سیر تفکر امامیه در سده های سوم و چهارم هجری هستند که مقایسه آنان با میراث کلامی متکلمان امامیه در بغداد می تواند به بازشناسی جایگاه و نقش آنان در تاریخ فکر شیعه کمک کند. نوشتار حاضر می کوشد تا از طریق بازخوانی گزارشهای موجود در آثار نوبختیان، شیخ مفید و سیدمرتضی، نوع مواجهه اینان را با ابوعیسی وراق و ابن راوندی از دو جنبه شخصیتی و علمی تحلیل کرده و با تبیین داوری متکلمان بغدادی درباره معتزلیان شیعه شده، جایگاه آنان را ترسیم کند.
همچنین در نگاهی کلان تر سعی می کند با نشان دادن سیر تحول کلام امامیه از سده سوم تا پنجم به بازسازی صحنه ای از تاریخ کلام شیعه بپردازد. نتیجه این تحقیق نشان می دهد که نمی توان در میراث برجای مانده از متکلمان امامیه در بغداد درباره ابوعیسی وراق و ابن راوندی مواضع یکسانی را مشاهده کرد؛ اگرچه در بحث امامت نشانه هایی از همسونگری وجود دارد.
مقایسه اندیشههای کلامی نوبختیان و شیخ مفید در بستر میراث کلامیِ امامیه و معتزله از سیدعلی حسینی زاده
مقایسه اندیشههای کلامی نوبختیان و شیخ مفید در بستر میراث کلامی امامیه و معتزله، علاوه بر تبیین نقاط اختلاف آرای نوبختیان و شیخ مفید، نقش هریک از آنان در این تطور اندیشهای را نمایان میکند. این پژوهش نشان می دهد، نمیتوان میزان همنوایی و نزدیکی نوبختیان با معتزله را بیش از قرابت اندیشههای شیخ مفید با معتزلیان دانست، بلکه هر یک از آنان در موضوعات مختلف کلامی به فراخور مبانی و پیشفرضهای کلامی خود دیدگاهی را ارائه کردهاند که گاه با معتزله و گاه با متکلمان امامی کوفه همسان است.
از این رو همان گونه که در آرایی مانند برخی فروعات وعده و وعید نوبختیان همرأی معتزله اند، شیخ مفید در مباحثی مانند معرفت و استطاعت، آرایی نزدیک به اندیشه معتزله را برگزیده است. همچنین بنابراین تحقیق، اگرچه در برخی اندیشهها نوعی همرأیی بین نوبختیان و شیخ مفید با معتزلیان مشاهده میشود، اما ریشه این اندیشهها در آرای منقول از متکلمان امامی در مدرسه کوفه یافت میشود. از این رو این همرأیی با معتزله الزاماً به معنای تأثیرپذیری و وامگیری از معتزله و جدایی از پیشینه کلام امامیه نیست.
مراحل تبیین اصل امامت در عصر حضور نوشته یدمحمدکاظم طباطبایی و سیدمصطفی مطهری
ناآشنایی و یا عدم دقت در سیر تبیین معارف وحیانی، گاه سبب بروز شبهه تبدل و تحول پذیری آموزه های شیعی شده است؛ از این رو، شناختی دقیق از سیر تبیین معارف اهل بیت(ع) نیازمند توجه به همه شرایط و عناصر تاریخیِ اثرگذار در دوره پیامبر و امامان است که در آن، تکامل تدریجی معارف با دو ویژگیِ: نخست، فرایند اجمالی ـ تفصیلی و دوم، ترسیم چهار دوره نسبی در دوران حضور اهل بیت(ع) روشن می گردد. نوشته حاضر با محور قرار دادن آموزه «امامت» بر آن است تا چگونگی روند تبیین این اصل را با ملاحظه عناصر تاریخی در دوره حضور، بیان کند و نیز نشان دهد که محتوای وحیانی در سیر خود دستخوش تبدل و تحول نشده است.
اری روبین و نظریه امامت موروثی شیعه (در بوته سنجش) نوشته سیدرسول هاشمی و دکتر علی راد
اری روبین در پژوهش خود با روش تاریخی- توصیفی، امامت موروثی را به شیعه نسبت داده است. وی در مستندسازی نظریه امامت موروثی، به احادیث اخوت، پسر نداشتن حضرت محمد(ص) و خویشاوندی علی(ع) با ایشان، استناد جسته است. آنچه در ایراد بر ادعای روبین می توان مطرح کرد این است که، ایشان در بررسی یکی از اصلی ترین مؤلفه عقیدتی شیعه، بدون بررسی آیات مربوط به وراثت و تحلیل جامع از روایات مربوط به آن، صرفاً با استناد به رویدادی تاریخی و بعضی از روایات مربوط به خلقت نوری که مربوط به فضایل اهل بیت(ع) است، اعتقاد به امامت وراثتی را به شیعه نسبت داده است. علاوه بر این، به نظر می رسد داشتن پیش فرض مذهبی و نگاه عرفی به مسئله امامت، موجب شده است تا چنین اعتقادی را به شیعه نسبت دهد. در بررسی و نقد این نظریه با استناد به بعضی از آیات مرتبط و روایات وارده در کتب روایی معتبر، ضمن رد انتساب مذکور، نظریه صواب در ادله شیعه بر امامت ائمه(ع) بیان شده است.
به استناد ماده واحده مصوبه جلسه 625 مورخ 1387/3/21 شورای عالی انقلاب فرهنگی، مصوبات شورای عالی حوزه علمیه قم در خصوص اعطای امتیاز علمیبه مجلات علمی، تأسیس انجمنهای علمی، قطبهای علمی و واحدهای پژوهشی و همچنین امتیازات کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره و آزاداندیشی در حـوزه، دارای اعـتبار رسمی بـوده و مـوجد امـتیازات قـانونی در دانـشگاه ها و حوزه های علمیه می باشد.
به استناد مصوبه 585 مورخ 1387/6/24 شورای عالی حوزه های علمیه و با توجه به ارزیـابی کـمیسیون نـشریات علمی حوزه، شورای اعطای مجوزها و امتیازهای علمی در جـلسه مورخ 1392/3/28 رتـبه عـلمی ـ پـژوهشی به نـشریه تـحقیقات کـلامی اعـطاء گردید.
انجمن کلام اسلامی آماده دریافت مقالات علمی فرهیختگان و دانشوران می باشد.
نظر شما