ایران و آمریکا می‌توانند برای ساخت نیروگاه‌های اتمی توافق کنند

سیدطه‌حسین مدنی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره مذاکرات اخیر ایران و آمریکا گفت: به گفته مقامات حاضر در این گفتگوها، مذاکرات تاکنون به خوبی پیش رفته و به رایزنی‌های فنی رسیده است. با توجه به اینکه دو طرف در مورد ادامه مذاکرات و شروع رایزنی‌های فنی به توافق رسیده‌اند؛ بسیار مهم است که ایران در کنار خواسته‌های مدنظر خود، در مورد هرآنچه که به ناترازی انرژی، انرژی‌های تجدیدپذیر و دانش ذخیره‌سازهای انرژی مرتبط می‌شود نیز به طور مستقیم یا غیرمستقیم در این رایزنی‌های فنی بپردازد.

مدنی افزود: به موضوع انرژی و جایگاه آن در مذاکرات، پیشتر در مقاله عراقچی وزیر امور خارجه در واشنگتن‌پست اشاره شده بود. عراقچی در مقاله خود نوشته بود که «فرصت اقتصادی هزار میلیارد دلاری که کشور ما ارائه می‌دهد، می‌تواند در اختیار شرکت‌های آمریکایی قرار گیرد. این فرصت شامل شرکت‌هایی می‌شود که می‌توانند به ما در تولید برق پاک از منابع غیرهیدروکربنی کمک کنند. در حال حاضر، ایران یک نیروگاه در بوشهر دارد. برنامه بلندمدت ما ساخت حداقل ۱۹ نیروگاه دیگر است، به این معنا که ده‌ها میلیارد دلار قرارداد بالقوه در دسترس خواهد بود.»

مدنی افزود: همچنین در این رایزنی‌های فنی، ایران باید موضوع ذخایر اورانیوم که علی‌الظاهر یکی از مهمترین چالش‌های دو طرف در مذاکرات است را تبدیل به فرصت کرده و با مطالبه‌گری برای توسعه راکتورها و میکروراکتورهای هسته‌ای و ایجاد محل مصرف برای انباشته نشدن اورانیوم تولیدی، به نگرانی طرف مقابل پاسخ دهد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

چرا آمریکا بیشتر از ایران به توافق هسته‌ای نیاز دارد؟

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند خاطرنشان کرد: پس از این مقدمه، باید به زمینه‌های شکل‌گیری این مذاکرات و ارسال سیگنال‌های مثبت پس از دور اول در عمان و دور دوم در ایتالیا، آن هم بر خلاف تصور بسیاری از کارشناسان بین‌المللی پرداخت. برخی از کارشناسان معتقدند که آمریکا در شرایط کنونی، بسیار بیشتر از ایران به یک توافق جامع برای حل مسأله هسته‌ای ایران نیاز دارد. این کارشناسان بیشتر بر مبنای نگاه اقتصادی و نه سیاسی استدلال می‌کنند که روند کاهش قدرت دلار نسبت به طلا، ترامپ را بر آن داشته تا با رویکردهای متفاوت، دست به تغییر این روند بزند. بنابراین تمایل آمریکا به توافق با ایران را می‌توان در همین چارچوب تحلیل کرد.

مدنی در ادامه به دلایل کاهش قدرت دلار نسبت به طلا اشاره و خاطرنشان کرد: یکی از دلایل این روند را می‌توان در خرید گسترده طلا توسط بانک‌های مرکزی، به‌ویژه چین دید. به طوری که براساس نظرسنجی بانک آمریکا از مدیران سرمایه‌گذاری، خریدهای تهاجمی طلا توسط چین نقش مهمی در افزایش قیمت‌ها داشته است. «رویترز» اخیراً اعلام کرد که چین سهم طلا در ذخایر ارزی خود را به هشت درصد افزایش داده و طی دو سال گذشته حدود ۷۰۰ تُن طلا از بریتانیا وارد کرده است. این اقدام، بخشی از راهبرد چین برای کاهش وابستگی به اوراق قرضه آمریکا و نگهداری دارایی‌هایی است که در برابر تحریم‌ها مقاوم‌ترند. کشور چین در طول زمانی ۵ سال گذشته همچنین با تلاش برای ثبات در نرخ تبدیل یوآن به دلار، در کنار این واردات چشمگیر طلا در تلاش بوده جایگاه اقتصادی خود در تجارت جهانی را تثبیت نموده که این موضوع نیز در تشدید کاهش ارزش دلار مؤثر است.

نمودار پنج ساله نسبت یوآن به دلار

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند تنش‌های ژئوپولیتیکی و نااطمینانی اقتصادی را یکی دیگر از دلایل کاهش قدرت دلار در مقابل طلا دانست و گفت: بر کسی پوشیده نیست که طلا در شرایط ناآرامی، یک دارایی امن محسوب می‌شود. به گفته «اینوستوپدیا»، طلا در تنش‌های ژئوپولیتیکی مانند درگیری‌های تجاری چین و آمریکا و بحران‌های خاورمیانه سود برده است. به‌طور مثال، همزمان با تشدید تنش‌ها و اعلام تعرفه‌های جدید از سوی ترامپ، قیمت طلا به رکورد تاریخی حدود ۳۳۵۰ دلار رسید.

مدنی با بیان اینکه انتظار برای کاهش نرخ بهره توسط فدرال رزرو آمریکا هم بر تضعیف دلار در مقابل طلا اثر داشته است؛ گفت: «یورونیوز» اخیراً در گزارشی پیش‌بینی کرد که کاهش نرخ بهره از سوی فدرال رزرو آمریکا، طلا را برای سرمایه‌گذاران جذاب‌تر کرده است. چون با کاهش نرخ بهره، نگهداری دارایی‌های بدون سود مثل طلا، صرفه اقتصادی بیشتری پیدا می‌کند. تحلیل‌گران این عامل را یکی از دلایل افزایش تقاضا برای طلا می‌دانند.

وی ادامه داد: علت چهارمی که می‌توان برای تضعیف دلار نسبت به طلا در نظر گرفت؛ محدودیت در عرضه و افزایش تقاضای فیزیکی است. به عنوان نمونه داده‌های بروکر OANDA حاکی از آن است که در بازار COMEX، تقاضا برای تحویل فیزیکی طلا به شدت افزایش یافته و باعث بروز تنگنای عرضه شده است.

مدنی افزود: علت پنجمی که می‌توان به آن اشاره کرد؛ تورم و روند جهانی کاهش وابستگی به دلار (Dedollarization) است. به طوری که افزایش انتظارات تورمی و حرکت جهانی به سوی کنار گذاشتن دلار به عنوان ارز مرجع، تقاضا برای طلا را افزایش داده است. در این راستا به گفته «لایومینت»،کشورهایی مانند چین، هند، روسیه و ترکیه در حال خرید رکوردشکن طلا هستند تا از اقتصاد خود در برابر نوسانات دلار محافظت کرده و استقلال مالی بیشتری کسب کنند. همچنین به سمت تجارت با ارزهای جایگزین حرکت می‌کنند.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: مجموع این شرایط را می‌توان عامل افزایش ۶۶.۳۳ درصدی قیمت طلا از اواخر فوریه ۲۰۲۴ تاکنون دانست.

نمودار پنج ساله نسبت اونس طلا به دلار

روسیه زودتر از آنچه آمریکا فکر می‌کرد اقتصاد خود را بازیابی کرد

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند در ادامه خاطرنشان کرد: علاوه بر روند تضعیف دلار نسبت به طلا که نشان دهنده کاهش قدرت اقتصادی آمریکا است؛ برخی رخدادهای سیاسی در جهان و منطقه هم طی مدت اخیر به نفع آمریکا پیش نرفته است. به عنوان نمونه جنگ اوکراین اگرچه در ابتدا به دلیل درگیر شدن روسیه، قدرت دلار نسبت به روبل را افزایش داد؛ اما با سیاست‌های سریع روسیه و پشتوانه‌هایی چون گاز و نفوذ سیاسی در جهان، روبل بر خلاف خواسته آمریکا نسبت به دلار مجدداً بازیابی شد. همچنین حمله هفتم اکتبر، با از کار انداختن بندر عسقلان در سرزمین‌های اشغالی هم به کمک اقتصاد روسیه آمد و به عامل تضمین چند ساله صادرات کالا و انرژی از روسیه به جهان تبدیل شد.

نمودار پنج ساله نسبت روبل به دلار

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند ادامه داد: مورد دیگری که طبق برنامه‌ریزی‌های آمریکا پیش نرفت؛ تحولات سوریه بود. اگرچه تحولات سوریه منجر به جدا شدن این کشور از جبهه روسیه و ایران شد؛ اما هنوز دولت پایداری در این کشور شکل نگرفته که آمریکا بتواند به عنوان یک متحد به آن نگاه کند.

دردسرهای بریکس برای آمریکا

مدنی جریانات بریکس را هم یکی از سیگنال‌های منفی علیه دلار ارزیابی کرد و گفت: از ماه دوم ۲۰۲۴ و بعد از اتمام نشست نمایندگان کشورهای عضو گروه اقتصادهای نوظهور موسوم به «بریکس» و اعلام مواضع اقتصادی این گروه، اونس طلا روند رو به رشدی به خود گرفته است که به سود دلار نیست.

وی در ادامه گفت: مجموع این شرایط، باعث شد تا نظر صاحبان نفوذ و قدرت در آمریکا به سمت تغییر سیاست‌ها پیش برود. بر این اساس ترامپ بر خلاف جریان چهار سال اخیر در آمریکا روی کار آمد و تا با در پیش گرفتن رویکرد ایجاد آرامش و ضد جنگ و تنش در فضای بین‌المللی، به سمت رشد دلار و کاهش نسبت اونس به دلار پیش برود.

دولت ترامپ با نگاه کاملاً اقتصادی پای میز مذاکره نشسته است

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند ایران را یکی از محورهای اصلی این نگاه ترامپ برای کاهش تنش در منطقه دانست و گفت: بنابراین ترامپ با نگاه کاملاً اقتصادی، پای میز مذاکره نشسته و از این نظر می‌توان گفت که برای تکمیل پازل خود در جهت تغییر روند کاهش دلار، بسیار بیشتر از ایران به حصول نتیجه نیازمند است.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: بر این اساس، ما باید با نگاه علت و معلولی به مسائلی که طی سال‌های اخیر با آن مواجه شده‌ایم؛ در این مذاکرات پیش رفته و به حل ریشه‌ای این مشکلات در صورت حصول نتیجه در مذاکرات فکر کنیم.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند، موضوع هسته‌ای را یکی از مسائلی که باید با نگاه علت و معلولی در مذاکرات به آن پرداخته شود عنوان و خاطرنشان کرد: در ابتدا ما به اینکه هسته‌ای برای ما بازدارندگی خواهد داشت یا خیر نمی‌پردازیم چون در دنیا هم مصادیق بازدارنده بودن و هم مصادیق بازدارنده نبودن آن وجود دارد. ضمن اینکه توان موشکی ایران به خودی خود توانسته برای ما یک بازدارندگی نظامی قابل اطمینانی ایجاد کند.

وی افزود: در این مذاکرات به احتمال زیاد، بحث اصلی بر روی علت انباشت اورانیوم غنی شده در ایران به خصوص غنی‌سازی ۲۰ درصدی است. طبق گزارش سال ۱۴۰۳ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از آخرین گزارش فصلی با افزایش ۸۵۲.۶ کیلوگرم به ۶۶۰۴.۴ کیلوگرم تا ۲۶ اکتبر ۲۰۲۴ رسیده است. همچنین بر این اساس، ذخایر اورانیوم غنی شده ایران تا ۲۰ درصد در سانتریفیوژهای UF6، به میزان ۲۵.۳ کیلوگرم افزایش یافته و به ۸۳۹.۲ کیلوگرم رسیده است.

مدنی با بیان اینکه طرف مقابل نسبت به غنی‌سازی ۲۰ درصدی نگرانی‌هایی مطرح می‌کند؛ گفت: علی اکبر صالحی رئیس وقت سازمان انرژی اتمی در سال ۹۵ درباره علت حرکت ایران به سمت غنی سازی ۲۰ درصدی گفته بود که «در رادیو دارو بسیار پیشرفت کرده‌ایم و اکنون داروی حدود یک میلیون بیمار در کشور تولید می‌شود و بحث سوخت ۲۰ درصد از همین جا آغاز شد که آنها سوخت راکتور تهران برای مصارف پزشکی را به ما ندادند و ما خودمان این کار را از صفر تا ۱۰۰ آن انجام دادیم.»

مدنی افزود: از مهمترین محل‌های مصرف اورانیوم ۲۰ درصد در ایران بحث رادیو دارو و میکروراکتورهای هسته‌ای است. اولی برای مصارف پزشکی و دومی با هدف تولید برق و سپس آب شیرین و دیگر مصارف نیازمند به انرژی گرمایی.

اگر نیروگاه‌های هسته‌ای بیشتری داشتیم؛ با انباشت اورانیوم مواجه نبودیم

وی با بیان اینکه انباشت اورانیوم غنی‌شده یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در مذاکرات گذشته و کنونی بوده است؛ افزود: با نگاه علت و معلولی به ذخایر اورانیوم غنی شده، تیم‌های فنی مذاکره کننده می‌توانند استدلال کنند که چون زمینه استفاده از اورانیوم ذخیره شده در ایران به صورت مصرف در نیروگاه‌های هسته‌ای برای تولید برق و مصارف صلح آمیز به دلیل تحریم‌ها فراهم نشده است؛ ایران ناچار به ذخیره این منابع حاصل از فرایند غنی‌سازی شده است. بنابراین اگر تحریم‌ها رفع و زنجیره مصرف با توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای تکمیل شود؛ در ادامه انباشت غیرطبیعی و ناموجه اورانیومی هم رخ نخواهد داد. نظارت بر این روند هم با رصد میزان تولید برق هسته‌ای و موارد مرتبط به رادیو دارو به صورت شفاف امکان‌پذیر خواهد بود. این نگاه حتی می‌تواند چالش سانتیریفیوژهای نسل ۶ که برای غنی‌سازی ۲۰ درصدی به کار می‌رود را هم رفع کند.

ایران به نیروگاه‌های هسته‌ای بیشتری نیاز دارد

مدنی خاطرنشان کرد: علاوه بر بعد سیاسی و اهمیت حل چالش ذخایر اورانیوم ایران، این موضوع از بعد اقتصادی و مسأله ناترازی انرژی هم اهمیت بسیار زیادی دارد. ایران در حال حاضر فقط یک نیروگاه هزار مگاواتی هسته‌ای در بوشهر دارد و اگر بخواهد به سطح جهانی برسد؛ تولید برق هسته‌ای باید به پنج تا ۹ برابر میزان فعلی برسد. برای رسیدن به سطح کشورهای توسعه‌یافته هم میزان تولید باید ۱۸ برابر شود. بنابراین به توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای نیاز مبرمی داریم و این موضوع باید با رفع تحریم‌ها و واردات یک سری تجهیزات و حتی دانش رفع شود.

فرصت‌های بزرگ اقتصادی در صورت رفع وابستگی برق ایران به گاز

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند درباره اهمیت اقتصادی توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای در کشور، با اشاره به سخنان «هاشم اورعی» رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران در آبان سال گذشته، خاطرنشان کرد: به گفته این مسئول، «سالیانه به‌طور میانگین ۷۹ میلیارد مترمکعب گاز به نیروگاه‌ها تحویل داده می‌شود و حدود ۹۰ درصد تولید برق کشور وابسته به گاز است.» وابستگی ۹۰ درصدی تولید برق کشور به گاز، باعث شده ایران به عنوان دومین دارنده ذخایر گاز، در صادرات این حامل انرژی نسبت به کشورهایی چون قطر عقب بماند و در جایگاه ۱۵ جهان قرار بگیرد. ذخایر گاز قطر نصف ایران ولی صادرات آن هفت برابر کشور ما است.

وی افزود: بنابراین اگر بتوانیم ۳۰ درصد مصرف گاز را با توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای جایگزین کنیم؛ عملاً ۲۵ میلیارد مترمکعب گاز از چرخه سوخت برای تولید برق خارج و می‌تواند صرف تولید و یا صادرات و ارزآور شود. اگر با اتخاذ تدابیر دیگر همچون توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر میزان مصرف گاز برای تولید برق به حدود ۴۵ درصد کاهش یابد؛ یک فرصت عالی برای صنایع و تجارت گازی کشور ایجاد می‌شود.

برای رفع تحریم و توسعه نیروگاه‌های اتمی چانه‌زنی کنید

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند تأکید کرد: بنابراین مذاکرات بر سر موضوع ذخایر اورانیوم به جای چانه‌زنی بر روی کاهش ذخایر باید به سمت چانه‌زنی بر روی رفع تحریم، توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای و به طور کلی کمک به فراهم شدن زمینه برای مصرف ذخایر اورانیوم غنی شده برود. این یعنی ایران باید به طرف مقابل اعلام کند که اگر به دنبال کاهش ذخایر اورانیوم ذخیره شده ایران و عدم انباشت مجدد آن هستید؛ به ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای برای مصرف این منابع کمک کنید. قطعاً این یک راهکار برد-برد خواهد بود.

وی گفت: ایران در این رایزنی‌ها باید به وجود عنصر نامطلوب و خرابکاری چون رژیم صهیونیستی هم فکر کند. بر این اساس در رویکرد توسعه برق هسته‌ای خود به جای توسعه راکتورهای هسته‌ای که ممکن است هدفی راحت برای حملات هوایی باشد؛ به سمت توسعه فناوری جدیدتری چون میکروراکتورهای هسته‌ای برود. میکروراکتورها به دلیل ساختار و شرایطی که دارند؛ از نظر پدافند غیرعامل در سطح بسیار ایمن‌تری قرار می‌گیرند.

دانش ذخیره‌سازها یکی از مطالبات ایران در مذاکرات باشد

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند ادامه داد: ایران در این رایزنی‌ها می‌تواند حتی با بسط موضوع ناترازی انرژی که به دلیل تحریم‌ها رخ داده است؛ مواردی چون توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر به ویژه بحث ذخیره‌سازها را هم مطرح کند. مسأله ذخیره‌سازها به عنوان موضوعی که امروز در لبه دانش جهان قرار دارد برای ایران از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر بدون برخورداری از دانش ذخیره‌سازی، با مانع مواجه خواهد شد.

وی گفت: با توجه به وجود نخبگان دانشگاهی در این حوزه، ایران می‌تواند با هدایتگری و راهبری مدبرانه، به این موضوع ورود کند. این موضوع باید برای وزارت نیرو، صمت و نفت و سازمان‌های زیرمجموعه آنها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار باشد. چرا که دانش ذخیره‌سازها می‌تواند بین ۲۰ تا ۳۰ درصد بازیافت انرژی برای کشور رقم بزند.

اگر توافق نشد چه کنیم؟

مدنی در پایان خاطرنشان کرد: اگرچه مذاکرات و رسیدن به نتیجه نهایی بر این مبنا، می‌تواند تا حد زیادی به ایران در زمینه‌های مختلف اقتصادی، علمی و … کمک کند؛ اما باید به این موضوع هم توجه داشت که بسیاری از مسائل کشور ناشی از چالش‌های مدیریتی است که با استفاده از نخبگان، بهبود فرآیندها، افزایش بهره‌وری و حتی در بعضی موارد با نگاه صحیح به مسائل قابل حل است. به هر حال عدم قطعیت در این مذاکرات بسیار زیاد بوده و هر لحظه ممکن است با مداخله مخالفان از جمله لابی صهیونیستی به حاشیه برود. بنابراین در نهایت نگاه به داخل از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. نگاه به بیرون و انتظار حصول توافق هم با توجه به مواردی که گفته شد باید فراتر از رویکردهای لحظه‌ای مثل مصرف منابع ارزی و در عوض حرکت به سمت رویکردهای پایدار و بلند مدت مثل تکمیل زنجیره مصرف سوخت هسته‌ای، تولید برق و رفع ناترازی انرژی باشد.