خبرگزاری مهر - مجله مهر: پس از فروپاشی نظام پهلوی و شکلگیری نظام جمهوری اسلامی به جای آن، نهادهای مختلف یکی پس از دیگری پا گرفت؛ اما فرهنگ حاکم بر نهادهای جامعه، بهویژه نهادهای فراگیری مانند آموزش و پرورش و دانشگاهها، مسأله سادهای نبود که بتوان در کوتاهمدت، تحولات لازم را در آنها بهوجود آورد. این نهادها که طی دههها بر مبنای بنیانهای فکری، ارزشی و مدیریتی رژیم گذشته شکل گرفته بودند، دارای ساختارهای درونی، سیاستهای اجرایی، و الگوهای تربیتیای بودند که با اهداف و آرمانهای جمهوری اسلامی فاصلهای محسوس داشت. تغییر در این عرصهها صرفاً به معنای اصلاح قوانین یا تغییر مدیران نبود، بلکه مستلزم تحولی عمیق در نگرشها، باورها و سبکهای کنشگری نهادی بود؛ امری که تحقق آن نیازمند صبر، برنامهریزی دقیق فرهنگی، بازتولید گفتمانهای بدیل و پرورش نسلی نو بر پایه ارزشهای نوپدید انقلاب اسلامی به شمار میرفت.
امام خمینی (ره) مبنای مبارزه خود با رژیم پهلوی را موضوع فرهنگ میدانستند و اعتقاد داشتند که این رژیم نظامهای ارزشی جامعه را تخریب کرده است و باید اصلاح عمیقی در آن صورت گیرد. حضرت امام در دوران پیش از انقلاب اسلامی احتجاج خاصی با رژیم پهلوی داشتند که اگر فرهنگ را به دست ما بدهید، میتوانیم استقلال این کشور را بازگردانیم؛ بنابراین در دیدگاه امام راحل فرهنگ یک جایگاه مبنایی دارد و تمام ابعاد جامعه را اعم از عرصه تعلیم و تربیت، تبلیغ دین و هنر در برمیگیرد. مبارزه فرهنگی پایه اصلی نظام فکری حضرت امام در تعیلم و تربیت است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ایشان همین دیدگاه را در پایهگذاری نظام و به ویژه درباره با مقوله تعلیم و تربیت و همچنین آموزش و پرورش مطرح کردند و در برخی از بیانات امام راحل تعبیر فرهنگ به معنای آموزش و پرورش و اهمیت آن به کار رفته است.
مبناییترین بحث در زمینه تعلیم و تربیت نیز «تربیت دینی»
باید متذکرشد که از دیدگاه امام تنها مدرسه و آموزش و پرورش مسئول تعلیم و تربیت نسل آینده نیست، امام نقطه آغاز تربیت را خانواده میدانستند و معتقد بودند که خانواده نخستین دانشگاه برای تربیت فرزندان است و پس از دامن خانواده، بحث مدرسه را مطرح میکنند که اگر قرار باشد جامعه اصلاح شود، این اصلاح باید از مدرسه و آموزش و پرورش آغاز شود و در دیدارهای گوناگون فرهنگیان با ایشان نیز، تأکید امام نسبت به ضرورت اصلاح جامعه از درون مدرسه به چشم میخورد. از دیدگاه امام خمینی (ره) مبناییترین بحث در زمینه تعلیم و تربیت نیز «تربیت دینی» است؛ یعنی اگر نگاه توحیدی و رفتار اخلاقی و اسلامی را در نسل آینده محقق کنیم، سایر ابعاد جامعه نیز اصلاح خواهد شد البته حضرت امام به «تربیت علمی» نیز توجه داشتند و بر این نکته تأکید میکردند که در عرصه علم باید از تقلید دیگران دست برداریم و خود به تولید علم بپردازیم.
نگاه بنیان گذار انقلاب اسلامی به مربیان یک نگاه توحیدی است
دیدگاه حضرت امام خمینی (ره) به مربیان و دانشآموزان یک نگاه الهی و توحیدی است که آنها را امانتهای الهی تلقی کرده و در توصیههای خود تأکید میکند که ظرفیتهای فطری و فکری دانشآموزان بسیار عمیق است و معلمان میتوانند به آنها جهت دهند و با یادآوری روایتی که پیامبر اکرم صلی الله به حضرت علی علیهالسلام میفرماید که «اگر خداوند یک نفر را به دست تو هدایت کند، بهتر است از آنچه که آفتاب بر آن میتابد»، چنین جایگاه و شأنی را برای معلمان قائل است و در یک جمع بندی نهایی، معلمی را «شغل انبیا» تلقی میکند. در دیدار فرهنگیان با مقام معظم رهبری نیز ایشان بر شخصیت عنصری و محوری «معلم» تأکید داشتند؛ یعنی اینکه شخصیتی که میتواند بر دانشآموزان تأثیرگذار باشد و اگر کاستیهایی نیز در سایر مؤلفههای آموزش و پرورش وجود دارد میتواند آنها را جبران کند، معلم است. مؤلفههایی همچون کتاب درسی، فضای آموزشی، مدیریت، سیاستهای کلان آموزش و پرورش، حمایتهای مادی و نیز همکاری خانواده با مدرسه زمانی میتواند اثربخش باشد که ذیل شخصیت معلم قرار گیرد، بنابراین در دیدگاه رهبری اساسیترین عنصر در عرصه تعلیم و تربیت معلم است. البته دستگاه تعلیم و تربیت نیز موظف است در جهت ارتقای مهارتی، علمی و اخلاقی معلمان برنامهریزی و تلاش کند که اگر بخواهیم در این باره یک نوع ارزیابی داشته باشیم باید بگوییم که با وضعیت مطلوب فاصله زیادی داریم و با اینکه آمادگی و پذیرش در حد بسیار بالایی برای ارتقا دربین فرهنگیان وجود دارد، اما چندان به زمینههای اثرگذاری که میتواند مهارتهای علمی، فکری و عملی معلمان را افزایش دهد، توجه نشده است.
آموزش و پرورش دستگاه تعلیم و تربیت برای دانشآموزان
رسیدن به این آرمانها از دیدگاه بنیان گذار انقلاب اسلامی، توجه به سرمایه و جوهر معلمی است که در صورت رفع نیازهایش میتواند نقش معلمی خود را به درستی ایفا کند. یعنی تمام مقدمات و زمینههای مادی و معیشتی را نیز زمینهای میدانند تا معلم وقتی در فضای کلاس و مدرسه حاضر میشود، نقش تربیتی و الگویی خود را به درستی ایفا کند. مهمترین نیاز معلم بسترسازی برای ارتقای مستمر آنها در عرصههای علمی و مهارتی و اخلاقی است که باید به طور جدی در این زمینه سرمایهگذاری شود.
از دیدگاه امام (ره) آموزش و پرورش دستگاه تعلیم و تربیت برای دانشآموزان است، اما برای تأثیرگذاری بیشتر باید در کنار آن، یک دستگاه تعلیم و تربیت نیز برای فرهنگیان ایجاد کرد، تا به طور ویژه به این مسئله بپردازد؛ چرا که ارتباط مستمر معلمان و مربیان با اساتیدی که در این زمینه ورزیده و پیشکسوت هستند و از جهت علمی و اخلاقی و خلاقیتی و نیز تسلط بر روشهای تعلیم و تربیت توانمندی بالایی دارند، یک ضرورت است؛ حتی ما میتوانیم فرآیندهایی را تعریف کرده و از روشها و تجربیات دیگران نیز استفاده کنیم.
نظر شما