راه‌اندازی شبکه کوانتوم ملی تا اوایل سال آینده؛ ارتباط مستقیم با امنیت

داوود رنجبر رفیع در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص فناوری کوانتومی گفت: فناوری کوانتومی در جهان به سرعت در حال رشد و گسترش است؛ حوزه‌ای که امروزه به یکی از ارکان اصلی توسعه علم، صنعت، امنیت و فناوری اطلاعات تبدیل شده است. کشورهایی همچون آمریکا، چین، روسیه، آلمان و حتی رژیم صهیونیستی سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در این زمینه انجام داده‌اند. حالا ایران نیز با ورود جدی به این حوزه، پروژه‌هایی راهبردی را در دستور کار قرار داده است.

وی افزود: در حال حاضر پروژه‌ای ملی برای طراحی و پیاده سازی نخستین شبکه کوانتومی کشور در دست داریم که با حمایت وزارت ارتباطات و همکاری نهادهایی همچون سازمان انرژی اتمی و شرکت‌های دانش‌بنیان کلید خورده است.

ورود جدی به سه شاخه اصلی فناوری کوانتومی

رنجبر رفیع در خصوص ورود به فناوری کوانتومی گفت: پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات از سال ۱۳۹۴ با شناسایی سه محور اصلی شامل ارتباطات کوانتومی، رمزنگاری کوانتومی و رایانش کوانتومی (Quantum Computing) فعالیت‌های تحقیقاتی و مطالعات بنیادی در این زمینه را آغاز کرده است. مهم‌ترین پروژه ما در سال ۱۳۹۸، تدوین نقشه راه فناوری کوانتوم در کشور بود. این نقشه راه، سه حوزه اصلی ارتباطات، رایانش و رمزنگاری کوانتومی را هدف قرار داده و با شناسایی بازیگران، مراکز دانشگاهی، شرکت‌ها و نهادهای فعال، چشم‌اندازی ۱۰ ساله برای توسعه این فناوری در کشور ترسیم کرده است.

گام بلند برای طراحی شبکه ملی کوانتومی

وی با تأکید بر ضرورت همگام‌سازی کشور با تحولات جهانی در زمینه کوانتوم ادامه داد: ما با مطالعه تطبیقی بر روی برنامه‌های کشورهای پیشرفته، پروژه‌ای را با عنوان طراحی و پیاده‌سازی شبکه کوانتومی ملی تعریف کردیم. این شبکه قرار است برای اولین‌بار در کشور راه‌اندازی شود و پایلوت اولیه آن با ۷ گره کوانتومی آغاز خواهد شد.

رنجبر رفیع تصریح کرد: تجهیزات این شبکه توسط چند شرکت دانش‌بنیان داخلی طراحی و ساخته شده‌اند و این پروژه هم‌اکنون در فاز اجرایی قرار دارد و زیرساخت ارتباطی این شبکه بر بستر فیبر نوری خواهد بود که امکان توزیع کلیدهای رمزنگاری کوانتومی (QKD) و انتقال اطلاعات با امنیت بالا را فراهم می‌کند.

وی در ادامه گفت: هدف ما این است که این شبکه کوانتومی محدود به ارتباط نقطه به نقطه نباشد بلکه به یک شبکه گسترده با ده‌ها گره در سراسر کشور تبدیل شود. به عنوان مثال، می‌توان مراکز استان‌ها را به این شبکه متصل کرد تا ارتباطات امن، در قالب یک ساختار واحد و ملی، برقرار شود.

رنجبر رفیع تصریح کرد: زمان‌بندی اجرای پروژه حدود ۱۴ تا ۱۵ ماه در نظر گرفته شده و پایلوت اولیه آن قرار است تا اردیبهشت سال آینده و همزمان با روز جهانی مخابرات راه‌اندازی شود.

الزامات و چالش‌های اجرایی

مدیر گروه ارتباطات نوری پژوهشگاه در پاسخ به پرسشی درباره چالش‌های این حوزه گفت: چالش اصلی در این مسیر، یکی کمبود نیروی انسانی متخصص و دیگری ضعف در سرمایه‌گذاری‌های ملی است. اگر قرار است در حوزه کوانتوم، همانند فناوری نانو پیشرفت کنیم، حمایت مالی و سیاست‌گذاری کلان از سوی دولت و نهادهای مسئول ضروری است.

رنجبر رفیع افزود: امروز کشورهایی مانند چین و آمریکا علاوه بر توسعه سخت‌افزاری، شبکه‌های کوانتومی خود را نیز راه‌اندازی کرده‌اند و از خدمات ابری کوانتومی بهره می‌برند. ما اگر عقب بمانیم، ناگزیر مصرف‌کننده محصولات این کشورها خواهیم شد؛ در حالی که این حوزه، ارتباط مستقیم با امنیت ملی دارد.

راه‌اندازی شورای راهبری کوانتوم با دستور رئیس‌جمهور

وی با اشاره به شکل‌گیری ساختار ملی هماهنگ برای توسعه فناوری کوانتومی گفت: در اواخر سال گذشته، با دستور رئیس‌جمهور و زیر نظر معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، شورای راهبری کوانتوم تشکیل شد. هدف این شورا، ایجاد انسجام و تقسیم‌کار ملی بین نهادهای مختلف از جمله وزارت ارتباطات، سازمان انرژی اتمی، نهادهای نظامی، دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان است.

رنجبر رفیع گفت: نقشه راه نهایی این شورا در مرداد ماه نهایی شده و در انتظار ابلاغ رسمی به دستگاه‌هاست. بر اساس این تقسیم‌کار، وظایف مشخصی برای هر نهاد در نظر گرفته شده؛ از جمله تأسیس آزمایشگاه‌های تست و ارزیابی تجهیزات کوانتومی در پژوهشگاه، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، ارائه تسهیلات مالی، و توسعه زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی است.

پیوند کوانتوم و هوش مصنوعی؛ کلید نسل ششم ارتباطات

مدیر گروه ارتباطات نوری پژوهشگاه همچنین درباره همگرایی هوش مصنوعی و کوانتوم گفت: در نسل آینده شبکه‌های ارتباطی (نسل ششم تلفن همراه)، تلفیق رایانش کوانتومی با هوش مصنوعی نقش مهمی ایفا خواهد کرد. ما نیز در پژوهشگاه الزامات این حوزه را بررسی کرده‌ایم؛ از جمله در لایه‌های کنترلی شبکه، مدیریت هوشمند منابع و امنیت ارتباطات است.

رنجبر رفیع در پاسخ به سوالی درباره تکنولوژی‌های فیزیکی مرتبط با رایانه‌های کوانتومی، توضیح داد: در نقشه راه ملی، روش‌های مختلفی برای ساخت رایانه کوانتومی بررسی شده است؛ از جمله استفاده از ابررساناها و روش‌های مبتنی بر تله‌کوانتومی یا اتم‌های سرد. خوشبختانه چند نهاد در کشور در این حوزه به مرحله تولید آزمایشی رسیده‌اند.

وی در پایان در خصوص حمایت‌ها و در خواست از نهادهای حاکمیتی گفت: پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌عنوان بازوی فنی وزارت ارتباطات، نقش محوری در طراحی شبکه کوانتومی کشور ایفا می‌کند. اما موفقیت این مسیر نیازمند حمایت جدی‌تر از سوی وزارت ارتباطات، معاونت علمی ریاست جمهوری و سایر نهادهای ذی ربط است. اگر این حمایت‌ها محقق شود، کشور می‌تواند به یکی از بازیگران مطرح حوزه کوانتوم در منطقه تبدیل شود و از نظر امنیتی، فناورانه و اقتصادی، جایگاه شایسته‌ای در آینده دیجیتال جهان کسب کند.