توسعه «بانکرینگ» الزام ژئوپلیتیک برای ارزآوری و پیشرفت دریاپایه

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – علی ستاری: ایران، کشوری مملو از ظرفیت‌های فراوان است؛ ظرفیت‌هایی که بخشی از آن‌ها حاصل موقعیت جغرافیایی کشور در منطقه و جهان است؛ ایران به دلیل قرارگیری در یکی از مهم‌ترین آبراهه‌های دنیا در موقعیتی قرار دارد که کشتی‌های زیادی از سراسر دنیا مجبور هستند سری به این منطقه بزنند، طبق آمارهای اعلام شده سالانه حدود ۵۰ هزار کشتی در خلیج فارس تردد می‌کنند؛ این کشتی‌ها به دلیل مدت زمان طولانیِ سفری که دارند به خدمات متنوعی نیاز دارند که یکی از این خدمات بسیار مهم، تأمین سوخت برای کشتی است.

منطقه خلیج فارس به عنوان منطقه‌ای سرشار از منابع نفت و گاز، نقش بسزایی در تأمین سوخت جهان دارد از این رو بخش عمده‌ای از سوخت مورد نیاز کشتی‌ها برای حرکت نیز در این منطقه تولید و توزیع می‌شود و همین موضوع بازار و سفره‌ای پر درآمد را در دنیا ایجاد کرده است.

از این سفره پهناور بیش از ۲۰ میلیارد دلار سهم منطقه خلیج فارس است که قریب به ۹۰ درصد از آن را امارات متحده عربی با فرآوری سوخت خود و اتکا به سوخت‌های قاچاق ایران به جیب می‌زند و سهم جمهوری اسلامی ایران در این بازار بزرگ کمتر از ۵ درصد است از این رو منطق حکم می‌کند که در این جنگ اقتصادی و ارزی، جمهوری اسلامی ایران که بیشترین پهنه دریایی منطقه را در اختیار دارد سهم خود را از این بازار افزایش دهد.

موقعیت بی‌نظیر ایران برای سبقت از رقبا در بازار بانکرینگ

ایران از موقعیتی برخوردار است که می‌تواند به راحتی از رقبای منطقه‌ای پیشی بگیرد و آن هم اینکه جمهوری اسلامی ایران قادر است سوخت خود را در هر کجای منطقه که بخواهد عرضه کند؛ جمهوری اسلامی ایران می‌تواند پایگاه‌های بانکرینگ خود را حتی از خلیج فارس نیز خارج کند و این مهم را در دریای عمان نیز انجام دهد و در این مهم استان هرمزگان می‌تواند نقشی بی‌بدیل ایفا کند چرا که هرمزگان با اتصال به خلیج فارس و دریای عمان و با استقرار پالایشگاه‌های بزرگ کشور در خود می‌تواند به مرکزیتی برای این هدف مهم تبدیل شود.

بایدهای «بانکرینگ دریایی» چیست؟

مجید یوسفی، استاد دانشگاه و فعال صنعت تولید و پالایش فرآورده‌های نفتی، در گفتگو با خبرنگار مهر با تاکید بر نقش حیاتی بانکرینگ دریایی در تجارت بین‌المللی، این حوزه را سلاحی استراتژیک در دیپلماسی انرژی، اشتغال‌زایی، و ارزآوری پایدار دانست و هشدار داد که بدون سیاست‌گذاری هوشمند، ایران این فرصت استراتژیک را به رقبایی همچون فجیره، سنگاپور و روتردام واگذار خواهد کرد.

وی به بررسی ابعاد مختلف بانکرینگ نفتی پرداخت و گفت: بانکرینگ، به معنای تأمین، انتقال و تحویل سوخت به کشتی‌هاست؛ موضوعی که شاید در ظاهر فنی و لجستیکی باشد، اما عملاً به یکی از ارکان استراتژیک ژئوپلیتیک انرژی، دیپلماسی منطقه‌ای و حتی پایداری اقتصادی کشورها بدل شده است.

یوسفی افزود: بیش از ۹۰ درصد تجارت جهانی از مسیر دریا انجام می‌شود و بدون تأمین به‌موقع سوخت، زنجیره تأمین جهانی مختل خواهد شد؛ کشورهایی مانند سنگاپور، امارات و هلند با ایجاد زیرساخت‌های پیشرفته بانکرینگ، عملاً به شاهراه‌های سوخت‌رسانی دریایی جهان تبدیل شده‌اند و از این طریق، میلیاردها دلار درآمد ارزی کسب می‌کنند.

ایران و فرصت طلایی بانکرینگ

یوسفی با بیان اینکه ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز در خلیج فارس و دریای عمان، ظرفیت تبدیل شدن به هاب منطقه‌ای بانکرینگ را دارد، تأکید کرد: ما نه‌تنها از این مزیت کمتر استفاده کرده‌ایم، بلکه در رقابت، عقب مانده‌ایم؛ زیرساخت ناکافی، نبود لجستیک حرفه‌ای، کمبود ناوگان مدرن سوخت‌رسان و خلأ سیاست‌گذاری کلان، باعث شده سهم ایران از بازار بانکرینگ منطقه بسیار ناچیز باشد.

ریسک‌هایی که باید جدی گرفته شود

وی ریسک‌های این صنعت را نیز قابل توجه دانست و گفت: بانکرینگ یک حوزه کاملاً پیچیده و چندوجهی است؛ از ریسک‌های زیست‌محیطی ناشی از نشت سوخت گرفته تا نوسانات شدید قیمت نفت، خطرات امنیتی مانند قاچاق سوخت، یا حتی تخلفات مقرراتی که منجر به جریمه و ممنوعیت پهلوگیری کشتی‌ها می‌شود، همگی چالش‌های جدی این صنعت هستند.

یوسفی همچنین بر اهمیت رعایت دقیق استانداردهای بین‌المللی مانند MARPOL، ISO 8217 و الزامات IMO 2020 تأکید کرد و افزود: بی‌توجهی به این مقررات می‌تواند به قیمت از دست رفتن جایگاه جهانی یک بندر تمام شود.

آینده بانکرینگ دیجیتال، سبز و شفاف

به باور یوسفی، آینده بانکرینگ نفتی به سمت هوشمندسازی عملیات، استفاده از سوخت‌های سبز (LNG، متانول و سوخت‌های کربن‌خنثی) و دیجیتال‌سازی فرآیندها حرکت می‌کند.

وی گفت: استفاده از فناوری‌هایی چون بلاک‌چین برای ثبت شفاف تراکنش‌ها، اینترنت اشیا برای پایش لحظه‌ای جریان سوخت و هوش مصنوعی برای پیش‌بینی تقاضا، جزو اجزای ضروری آینده رقابتی این صنعت است.

نقش دولت؛ تعیین‌کننده یا تماشاچی؟

وی با تأکید بر نقش کلیدی دولت در توسعه این صنعت افزود: بدون سیاست‌گذاری درست، تعیین تعرفه‌های رقابتی، توسعه اسکله‌های سوخت، زیرساخت‌های ذخیره‌سازی و تسهیل روابط بین‌الملل، عملاً امکان ورود مؤثر به بازار بانکرینگ وجود ندارد؛ دولت باید ناظر، تسهیل‌گر و پشتیبان باشد؛ نه صرفاً یک بازیگر تماشاچی.

مزیت‌های کلان بانکرینگ برای اقتصاد ایران چیست؟

یوسفی، سودآوری بانکرینگ را چندلایه دانست و گفت: از ارزآوری مستقیم، توسعه تجارت بندری، اشتغال‌زایی، انتقال فناوری، افزایش قدرت ژئوپلیتیکی و تعامل دیپلماسی انرژی گرفته تا هم‌افزایی با صنایع پایین‌دستی نفت و گسترش خدمات پشتیبانی دریایی، همگی از مزایای این صنعت برای ایران است.

سود و ضرر همزمان؛ نگاه واقع‌بینانه ضروری است

وی تأکید کرد: اگرچه بانکرینگ منبع پایداری برای درآمد است، اما چالش‌هایی مانند آلودگی زیست‌محیطی، هزینه‌های بالای نگهداری و سرمایه‌گذاری، فشار بر منابع داخلی سوخت و تهدیدات ناشی از تحریم‌ها نیز نباید نادیده گرفته شود؛ کشورهایی در این عرصه پیروز خواهند شد که بتوانند بین سود اقتصادی، پایداری زیست‌محیطی و چابکی عملیاتی، تعادل هوشمندانه برقرار کنند.

از دیدگاه این استاد دانشگاه، بانکرینگ نفتی تنها به فروش سوخت محدود نمی‌شود، بلکه اثرات اقتصادی آن چندلایه و پایدار است که شامل درآمد ارزی مستقیم و مطمئن، توسعه تجارت بندری و خدمات جانبی، اشتغال‌زایی تخصصی در حوزه‌های فنی، آزمایشگاهی و مدیریتی، هم‌افزایی با صنایع پالایشگاهی و نفتی و افزایش قدرت ژئوپلیتیکی و دیپلماسی انرژی کشور می‌شود.

وی افزود: کشوری که بتواند بانکرینگ منطقه‌ای را کنترل کند، عملاً به گلوگاه سوخت‌رسانی کشتی‌های بین‌المللی تبدیل شده و می‌تواند در معادلات منطقه‌ای و جهانی ایفای نقش کند.

یوسفی در ادامه بر ضرورت نگاه واقع‌بینانه و غیرشعاری به این صنعت تأکید کرد و گفت: بانکرینگ اگرچه فرصت اقتصادی مهمی است، اما بدون مدیریت دقیق، می‌تواند خساراتی به‌مراتب بزرگ‌تر ایجاد کند.

وی مهم‌ترین ریسک‌های فنی، زیست‌محیطی و اقتصادی این حوزه را به شرح زیر بیان کرد: آلودگی سوخت و مغایرت با استاندارد ISO 8217 (خطر آسیب به موتورها و فیلترها)، اختلاف حجمی بین سوخت سفارش داده‌شده و تحویلی (به علت تغییرات حرارتی یا تقلب)، ریسک‌های ایمنی مانند آتش‌سوزی و نشتی، نقض الزامات گوگردی IMO 2020.

زیرساخت، فناوری و استاندارد سه ضلع مثلث موفقیت

یوسفی سه محور کلیدی را برای تبدیل شدن به بازیگر مؤثر بانکرینگ دانش فنی و شناخت انواع سوخت‌های دریایی و موتورهای کشتی‌ها، لجستیک پیشرفته شامل مخازن، اسکله سوختی، ناوگان دریایی و پشتیبانی دقیق و انطباق کامل با استانداردهای بین‌المللی ایمنی، محیط زیست و کیفی دانست.