طرف‌های خارجی بحران سودان را بشناسیم؛ نقش واشنگتن و تل‌آویو چیست؟

‌به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از یورونیوز، پس از تصرف شهر فاشر توسط نیروهای واکنش سریع، آینده سودان که زمانی بزرگترین کشور جهان عرب و سبد غذایی آن محسوب می‌شد، در خطر قرار گرفته و خطر تجزیه مناطق غرب کشور در افق سیاسی آٖن نمایان شده است. سقوط فاشر، آخرین پایگاه بزرگ منطقه‌ای که خارج از کنترل نیروهای واکنش سریع بود، یک تحول ژئوپلیتیک و سرنوشت‌ساز و آغاز مرحله‌ای جدید به سوی تجزیه سودان است. سقوط شهر فاشر به دست نیروهای واکنش سریع امکان دسترسی به گذرگاه حیاتی مرزهای چاد و لیبی را به تروریست‌ها می‌دهد و خطوط تدارکاتی مستمر برای سلاح و سوخت را برای آنها تأمین می‌کند.

الف: بسترهای داخلی بحران سودان

ناظران معتقدند که این تحول را نمی‌توان جدا از بستر تاریخی بحران‌های سودان درک کرد. کشوری که زمانی جزو بزرگترین تولیدکنندگان طلا بود، در نتیجه جنگ‌های متوالی، بیش از ۲۴ میلیون نفر را به آستانه قحطی کشانده و آنها را از تأمین غذای روزانه خود ناتوان کرده است. بسترهای متعدد داخلی بحران سودان را می‌توان در موارد زیر برشمرد:

آغاز بحران (۱۹۹۸-۱۹۸۵): این دوره با سرنگونی رژیم جعفر نمیری رئیس‌جمهور در سال ۱۹۸۵ آغاز شد و با کودتای عمر البشیر در سال ۱۹۸۹ با حمایت جریان اسلام‌گرا خاتمه یافت.

جنگ‌های دارفور (۲۰۰۳): طی این سال‌ها، درگیری در منطقه دارفور به دلیل تنش‌های طولانی‌مدت بین قبایل عرب و قبایل آفریقایی بر سر زمین و آب شعله‌ور شد. درگیری بین شورشیان منطقه و نیروهای دولتی که توسط شبه نظامیان جنجوید حمایت می‌شد، منجر به کشته شدن حدود ۳۰۰ هزار نفر و آواره شدن میلیون‌ها نفر گردید.

جنجوید شبه‌نظامیانی از قبایل عرب بودند که رژیم البشیر در اوایل حاکمیت خود از آنها کمک گرفت و در سال ۲۰۱۳ به طور رسمی به عنوان نیرویی وابسته به سازمان امنیت و اطلاعات ملی کشور سازماندهی شدند.

جدایی جنوب (۲۰۱۱-۲۰۰۵): جدایی سودان جنوبی در سال ۲۰۱۱ نقطه عطفی در تاریخ این کشور بود که در نتیجه اختلافات قبیله‌ای و مذهبی، درگیری بر سر منابع نفتی و جنگ‌های داخلی متناوب صورت گرفت و نزدیک به پنج دهه به طول انجامید. این جنگ بیش از دو میلیون نفر کشته بر جای گذاشت و باعث آواره شدن میلیون‌ها نفر و تعمیق شکاف بین شمال و جنوب سودان شد.

توافقنامه جامع صلح (۲۰۰۵): این توافقنامه پس از میانجیگری بین‌المللی، نقطه عطفی حیاتی بود که خودمختاری شش ساله را برای جنوب رقم زد و به جدایی نهایی سودان جنوبی رسمیت بخشید.

همه‌پرسی و اعلام استقلال: در ژانویه ۲۰۱۱، یک همه‌پرسی عمومی تحت نظارت بین‌المللی برگزار شد که با رأی ۹۸.۸۳ درصد مردم جنوب به نفع جدایی به پایان رسید و جمهوری سودان جنوبی در ۹ ژوئیه ۲۰۱۱ رسماً اعلام شد.

کودتا و جنگ داخلی (۲۰۲۳-۲۰۱۹): در سال ۲۰۱۹، یک قیام مردمی گسترده، عمر البشیر رئیس‌جمهور این کشور را سرنگون کرد و به سه دهه حکومت او پایان داد. این انقلاب کشور را به یک مرحله انتقالی برد که طی آن شورای حاکمیتی به ریاست ژنرال عبدالفتاح البرهان فرمانده ارتش، و ژنرال محمد حمدان دقلو معروف به «حمیدتی»، معاون او به عنوان فرمانده نیروهای واکنش سریع، قدرت را در دست گرفتند. این دو نفر بعد از مدتی کوتاه دچار اختلاف شدند. محورهای اصلی این اختلافات شامل موارد زیر بود:

ادغام نیروهای واکنش سریع: اختلاف بر سر سازوکارها و زمان‌بندی ادغام تقریباً ۱۰۰ هزار نفر از این نیروها در ارتش.

فرماندهی نظامی: اینکه چه کسی فرماندهی نیروهای مسلح متحد را بر عهده خواهد گرفت، یکی از محورهای اصلی اختلافات بود.

احتکار قدرت و ثروت: سوء تفاهم‌های متقابل در مورد انگیزه هر کدام از طرف‌ها برای حفظ حاکمیت و مصادره منابع اقتصادی کشور یکی دیگر از عوامل اصلی اختلافات بود.

آغاز جنگ داخلی: در ۱۵ آوریل ۲۰۲۳، پس از مدت‌ها تنش ناشی از استقرار مجدد نیروهای واکنش سریع در سراسر کشور که ارتش آن را تحریک‌آمیز می‌دانست، درگیری بین دو طرف در خارطوم و مناطق دیگر آغاز شد. این درگیری‌ها به سرعت به یک جنگ تمام‌عیار تبدیل شد که طی آن نیروهای واکنش سریع بیشتر پایتخت را تحت کنترل خود درآوردند. البته ارتش سودان در مارس ۲۰۲۵ پس از نبردهای شدید مناطق اصلی پایتخت را بازپس گرفت.

ب: حامیان خارجی طرف‌های متخاصم سودان

علاوه بر بسترهای داخلی و تاریخی، مجموعه‌ای از عوامل منطقه‌ای و بین‌المللی باعث گسترش بحران در سودان شده‌اند.

بسیاری از محافل بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد به ابعاد بین‌المللی بحران سودان اذعان دارند و بارها از طرف‌های بین‌المللی خواسته‌اند از حمایت از طرف‌های متخاصم بویژه نیروهای واکنش سریع که جنایت‌های زیادی را در سودان انجام داده‌اند، دست بردارند. در همین راستا آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در نشست اخیر شورای امنیت هشدار داد که مداخلات خارجی فرصت‌های صلح را تضعیف می‌کند. وی خواستار توقف ارسال سلاح به طرف‌های درگیر شد.

طرف‌های بین المللی حامی نیروهای واکنش سریع

اتیوپی و اریتره: این دو کشور از شبه‌نظامیان نیروهای واکنش سریع حمایت می‌کنند، چرا که نیروهای این جریان طی سال‌های اخیر در کنار اتیوپی علیه جبهه آزادی‌بخش تیاگرای، که از نیروهای مسلح سودان حمایت می‌کند، وارد عمل شدند.

امارات و چاد: چاد متهم به تسهیل انتقال سلاح از امارات به شهرهای ابیشی و ام جراس است و از نیروهای واکنش سریع حمایت می‌کند. امارات، بیمارستانی در ابیشی برای پناهندگان سودانی ساخته است، اما برخی گزارش‌ها حاکی از استفاده از این بیمارستان برای اهداف نظامی و قاچاق سلاح و تأمین پهپاد برای نیروهای شورشی است.

لیبی: ژنرال خلیفه حفتر نیز از نیروهای واکنش سریع با تسهیل قاچاق سلاح و اعزام شبه نظامیان برای تقویت آنها حمایت می‌کند.

حامیان نیروهای مسلح سودان

مصر: مصر در بستر تاریخ از زمان حکومت استعماری بریتانیا، از ارتش سودان حمایت کرده است و در حال حاضر به حمایت از ارتش سودان ادامه می‌دهد.

روسیه: روسیه از نظر تاریخی از ارتش سودان حمایت می‌کند و به دنبال ایجاد یک پایگاه دریایی در پورت سودان است.

ترکیه و قطر: آنکارا ارتش سودان را با پهپادهای بیرقدار تجهیز می‌کند و دوحه حمایت سیاسی از نیروهای مسلح فراهم می‌کند.

ج: نقش آمریکا و رژیم صهیونیستی در درگیری‌های سودان

آمریکا: این کشور به بهانه حمایت سیاسی و دیپلماتیک و افزایش حضور دیپلماتیک خود در خارطوم و همچنین اعمال تحریم‌ها علیه حامیان هر کدام از طرف‌ها، بازی دوگانه‌ای را دنبال می‌کند که به تحقق منافع واشنگتن از جمله در زمینه فروش تسلیحات مرتبط است. آمریکا همچنین از حضور خود در سودان به عنوان ابزاری برای تحت کنترل گرفتن مرزهای دریایی یمن و سومالی استفاده می‌کند.

رژیم صهیونیستی: عبدالفتاح البرهان به دنبال تکمیل روند عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی در ازای حمایت سیاسی و نظامی است. طبق گزارش رسانه‌های صهیونیستی، فرستاده ویژه البرهان در آوریل گذشته به سرزمین‌های اشغالی سفر کرده و گفته است که البرهان آماده است تا شروط اسرائیل را برای تسریع توافق برآورده کند. رژیم صهیونیستی از گسترش دامنه درگیری‌ها به عنوان ابزاری برای تقویت منافع خود در سودان بهره می‌گیرد.

فاجعه انسانی در نتیجه جنگ سودان

بر اساس گزارش‌های سازمان ملل، جنگ بین ارتش سودان و نیروهای واکنش سریع، ده‌ها هزار غیرنظامی را به کام مرگ کشانده و باعث آوارگی ۱۳ میلیون نفر و بی‌خانمانی ۱۰ میلیون نفر دیگر شده است. در این جنگ بسیاری از زنان و دختران ربوده شدند. همچنین تجاوزهای جنسی به ابزاری برای ارعاب بیشتر مخالفان از سوی نیروهای واکنش سریع تبدیل شد.

سودان در این جنگ همچنین شاهد تخریب تأسیسات غیرنظامی، غارت امکانات معیشتی و بمباران بیمارستان‌ها بوده و شیوع قحطی، به ویژه در دارفور باعث شد مردم حتی به خوردن علوفه روی بیاورند. بدین ترتیب، بدترین بحران انسانی آفریقا امروز در سودان رقم خورده است.