یادداشت مهمان- سیدرضا مؤیدی، پژوهشگر حوزه هیئت؛ مقام معظم رهبری پس از گذشت ۹ سال، در دیدار با مداحان مجدداً تأکید کردند که باید در زمینه هیئت و مداحی، پژوهش و کار علمی صورت بگیرد. چرا؟
زمانهای دیگر و ضرورتی تازه
رهبر انقلاب در مراسم جشن میلاد حضرت زهرا سلاماللهعلیها و در دیدار با مداحان، سخنرانی پرمغزی داشتند که در این یادداشت سعی شده برخی از نکات آن، مورد توجه قرار گیرد. مقام معظم رهبری در این دیدار، چند مرتبه بر لزوم پژوهش در زمینه هیئت و مداحی تأکید کردند، این در حالی است که ایشان آخرین بار در سال ۱۳۹۵ و در همین دیدار سالانه، از ضرورت «کار علمی در موضوع مداحی» گفته بودند. هرچند این مسئله مهم، تا امروز تازگی خود را از دست نداده بود، اما باید دلیل تأکید و تصریح مجدد ایشان را محل پرسش قرار داد. شاید فاصله زمانی بین دو تأکید، حامل یک پیام باشد؛ اینکه اکنون زمانهای دیگر است و ضرورتی تازه جریان یافته است.
نسبت هیئت و مقاومت ملی
رهبری در سخنانشان به فشارهای چندوجهی علیه ایران اشاره کردند؛ از فشار نظامی گرفته تا انواع و اقسام فشارهای اقتصادی و رسانهای؛ همچنین، از دلایل متعددی که پشت این فشارهاست پرده برداشته و مهمترین آنها را، تغییر هویت ایرانیان دانستند. بر این اساس، دشمن سالهاست تلاش میکند هویت دینی، فرهنگی و تاریخی ملت ایران را دچار استحاله کند. اینجاست که «مقاومت» به عنوان تابآوری در مقابل انواع فشارهای دشمن معنا مییابد و در چنین شرایطی است که هر ظرفیتی که بتواند این تابآوری ملی را افزایش دهد، به یک «فناوری نرم و راهبردی» تبدیل میشود. هیئت و پدیده مداحی، دقیقاً یکی از همین ظرفیتهای شگفتانگیز است.
رسالت زینبی از کربلا تا جنگ ۱۲ روزه
یزید و یزیدیان به خیال باطل خود، در کربلا یک شکست تمام عیار را به جریان حق تحمیل کرده بودند، اما حضرت زینب سلاماللهعلیها کاری کردند که عاشورا برای شیعه نه یک تراژدی محض یا نقطه یأس و سرخوردگی، که به مبدأ حرکت و نقطه جوشش و پویایی مبدل گشت. در جنگ تحمیلی هشت ساله نیز، هر پیکر شهیدی که به میان مردم میآمد، نقش یک «پرچم» را داشت؛ یعنی نه تنها موجب درهم شکستن روحیه مردم نمیشد، که به مثابه یک نماد اثرگذار، عشق و حماسه را در دل آنان تقویت میکرد. این اتفاق خارقالعاده، به همت شاعران و مداحان خوشذوقی رقم میخورد که زینبوار، به خلق «ادبیات مقاومت» مشغول بودند. امروز هم در یک پیوستگی تاریخی، مادحین آلالله میراثدار زینب کبری سلاماللهعلیها هستند و باید رسالت خویش را در ارتقا تابآوری ملی ببینند؛ بهویژه در شرایطی که دفاع مقدس دوازده روزه را پشت سر گذاشته و در کانون درگیری با دشمنی غدّار قرار داریم.
هیئت در یک آرایش جنگی
رهبر معظم انقلاب در این دیدار، مداحی را «پایگاه ادبیات مقاومت» خوانده و بیان داشتند در صورتی که فکری وجود داشته باشد اما ادبیات متناسب با آن تولید نشده باشد، آن فکر میمیرد. بنابراین امروز، یکی از پایگاه های تدوین، تعمیق و گسترش ادبیات مقاومت، پدیده مداحی و هیئت است. با پذیرش این جایگاه کلیدی، پرسش اساسی این خواهد بود که ادبیات مقاومت، دارای چه مختصاتی است؟ نخست آنکه این ادبیات، نمیتواند و نباید تافتهای جدابافته باشد، بلکه باید بخشی از آرایش جنگی ما که معطوف به آرایش و اهداف دشمن است، تعریف و جایابی شود. در وضعیتی که جنگ تحمیلی سخت و نرم به هم آمیخته شده، ما نیز باید نقطهزن عمل کنیم و میدانهای نبرد خود را به یکدیگر پیوند بزنیم. با این نگاه، میتوان از الزامات آرایش جنگی مانند عمل هماهنگ و فعالیت شبکهای سخن گفت، که در جای خود قابل بحث است.
هیئت: تبیین معارف در قالب مبارزه
دوم آنکه لازم است هیئات نسبت به شبههافکنیهای دشمن و نقاطی که مورد هجمه فرهنگی او واقع میشود، دغدغه داشته باشند و سعی کنند با زبان شعر و هنر در کنار منبرهای استدلالی، پاسخی مؤثر ارائه دهند. در این زمینه نیز، رهبری اشاره نمودند که گاهی تأثیر یک نوحه خوشساختِ خوشمضمون از منبرهای استدلالی و منطقی، به مراتب بیشتر و ماندگارتر است. سومین ویژگی ادبیاتی که برای مقاومت و از سرچشمه هیئت و مداحی جوشیده است، سرشار بودن آن از معارف اسلامی و انقلابی است. بسیار حائز اهمیت است که محتوای ارائه شده در هیئات، عمیق، وزین و برآمده از اصول باشد تا واقعاً بتواند جوان ایرانی را در برابر جنگ شناختی موجود، مصون و ایمن سازد. در این بین، باید به سیره ائمه معصومین علیهمالسلام عنایت ویژه داشت و منبر و مداحی را به آن گره زد. به بیان رهبری، دو جهتگیری کلان از سیره پیشوایان دین علیهمالسلام قابل الگوبرداری است؛ یکی تبیین معارف دینی و دیگری، مبارزه دائمی و خستگیناپذیر.
در نتیجه، هیئت حتماً وظیفه انتقال معارف دارد و حتماً این انتقال باید در چارچوب مبارزه با دشمن باشد.
حرکت از موضع تدافعی به تهاجمی
ویژگی چهارم، لزوم رفتار تهاجمی بجای مواجهه تدافعی است. هیئتِ امروز نباید در برابر شبهات، صرفاً بهصورت انفعالی و واکنشی عمل نماید، بلکه باید کنش فعال داشته و پس از شناسایی نقاط ضعف و قوت دشمن، به نقاط آسیبپذیر وی حمله کند. در نهایت، ویژگی پنجم آن است که همیشه باید فرم و محتوا با یکدیگر همخوانی داشته باشد. اگر محتوای ادبیات مقاومت، قیام و ایستادگی در برابر طاغوت است، قالب ارائه آن نمیتواند طاغوتی باشد. از این رو، تقلید از سبکها، ملودیها و ابزار و شیوههای بیگانه با اسلام و انقلاب اسلامی، مسیر مناسبی برای تولید ادبیات مقاومت در هیئت نیست. کوتاه سخن آنکه، یکی از شروط مانایی و اثرگذاری این ادبیات، حفظ اصالت آن، در عین به روز بودن و پاسخگویی به مقتضیات زمانه است.
جمعبندی و نتیجهگیری
تأکید دوباره رهبر انقلاب بر کار علمی و پژوهش در حوزه هیئت و مداحی، در شرایط زمانی خاصی واقع شده و دارای پیام است. پدیده شگفتانگیز هیئت، هنوز هم ابعاد ناشناخته فراوانی دارد و شناخت علمی و تخصصی این ابعاد است که میتواند به حداکثرسازی ظرفیتهای این پدیده و رفع آسیبهای آن منجر شود. در یک نگاه کلان، چنانچه قادر باشیم هوشمندانه و مبتنی بر یک آرایش جنگی از ظرفیتهای هیئت و مداحی - مانند تولید و انتقال ادبیات مقاومت - بهره ببریم، خواهیم توانست تابآوری ملی را در برابر فشارهای دشمن افزایش دهیم. در نتیجه، جایگاه نهاد هیئت که همواره مهم بوده، در وضعیت کنونی، اهمیت بسیار بیشتری یافته است. در نگاهی جزئیتر، هیئت به مثابه پایگاهی برای ادبیات مقاومت، دارای ویژگیها و مختصاتی است که تعدادی از آنها، در سخنرانی رهبری معظم مورد اشاره قرار گرفته و در یادداشت حاضر، مرور شد.
نظر شما