خبرگزاری مهر، گروه استانها؛ امیرماهان محمدی یکتا: شب یلدا، طولانیترین شب سال است، که در فرهنگ ایرانی یکی از کهنترین جشنهای ملی به شمار میرود، در این شب استان تهران هم مانند سایر نقاط کشور حال و هوایی متفاوت و پررنگ گرفته است؛ این شب مراسم خاصی دارد، که شاخصترین مراسم گردهمایی خانوادهها، خوردن خوراکیهای نمادین و برپایی سفرههای مفصل است، در مناطق مختلف استان تهران از ورامین تا شمیرانات و لواسان، از شهرری تا اسلامشهر، رباطکریم و شهریار تا ملارد و شهرقدس با ظرایف و رنگ و بوی محلی خود برگزار میشود، سنتی که ریشه در باورهای باستانی دارد و تا امروز ادامه یافته است.
در گستره استان تهران، شب یلدا اگرچه بر پایه یک سنت ملی مشترک برگزار میشود، اما وقتی از مرکز شهر فاصله میگیریم و به شهرستانها و شهرهای پیرامونی میرسیم، این آئین کهن چهرهای محلیتر، صمیمیتر و در مواردی آیینیتر به خود میگیرد. تفاوتها نه آنقدر پررنگاند که پیوند یلدا را با سنت ایرانی قطع کنند و نه آنقدر کمرنگ که نادیده گرفته شوند؛ بلکه در جزئیات، لحن برگزاری و نقش خانواده و محله خود را نشان میدهند.
چرا شب یلدا مهم است؟
یلدا که با نام «شب چله» نیز شناخته میشود، همزمان با بلندترین شب سال برگزار میشود و ایرانیان از عصر ۳۰ آذر تا طلوع آفتاب اول دی دور هم جمع میشوند تا با سرور، شادی و آئینهای فرهنگی این شب را پاس دارند، یک باستان شناس در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص نام این شب اظهار میکند: واژه «یلدا» به معنای «تولد» است و نمادی از پیروزی نور بر تاریکی و زایش دوباره خورشید دانسته شده است که اهمیت ویژهای در فرهنگ ایرانی دارد.
محمدرضا تاجیک میافزاید: در این شب، خانوادهها با چیدن سفرهای آکنده از میوههای نمادین، آجیل، تنقلات و خوراکیهای مخصوص، همنشینی خود را آغاز میکنند و تا پاسی از شب به گفتوگو، قصهگویی، شعرخوانی میپردازند، آئینی که نسلها را به یکدیگر پیوند میدهد.
وی با بیان اینکه در بخشهای روستایی و حاشیهای استان تهران، رسم جمع شدن خانوادهها دور هم با آمادهکردن سفرهای مفصل از میوههای فصل (هندوانه، انار، مرکبات، سیب و خرمالو) و آجیلهای متنوع، هنوز به قوت خود باقی است، تاکید کرد: این سفرهها نه فقط برای خوردن غذا، که نمادی از زندگی، برکت، امید و تجدید نیرو در برابر سختیهای زمستان هستند؛ مفهومی که در کل فرهنگ ایرانی ریشه دارد و شب یلدا را نمایانگر پیوند انسان با نور و روشنایی معرفی میکند.
تاجیک گفت: چنین گردهماییهایی در مناطق ورامین و پیشوا اغلب شامل دعوت شاخههای گستردهتر خانواده و همسایگان است؛ در بعضی از روستاها، بزرگان خانواده داستانها، حکایتها و اشعار سنتی را برای جوانترها بازگو میکنند که حافظه فرهنگی منطقه را زنده نگه میدارد.
وی افزود: در ورامین، پیشوا و قرچک، شب یلدا هنوز بیش از هر چیز یک مراسم خانوادگی گسترده است، خانوادهها معمولاً در خانه بزرگتر فامیل جمع میشوند و سفره یلدا اغلب با محصولاتی چیده میشود که ریشه در کشاورزی منطقه دارد.
جایگاه ویژه «برگه زردآلو» و «سیب خشک» در یلدای ورامینیها؛ «شب چره» سنتی دیرین در جنوب شرق تهران
رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری ورامین گفت: در برخی خانهها، خشکبار و میوههای ذخیرهشده از تابستان مثل برگه زردآلو یا سیب خشک جایگاه ویژهای روی سفره دارد، گفتوگوها بیشتر حول خاطرات قدیمی، روایتهای خانوادگی و نقل داستانهایی از نسلهای گذشته میچرخد؛ فضایی که کمتر رسمی و بیشتر شبیه یک شبنشینی طولانی است تا یک جشن نمایشی.
وی با اشاره به پیشینه تاریخی این جشن، بر محوریت خانواده و گردهمایی خانوادگی در این شب تأکید کرد و گفت: شب یلدا یکی از جشنهای بزرگ ایرانیان از دوران پیش از اسلام تاکنون است که هسته اصلی آن بر خانواده و شبنشینی در کنار عزیزان استوار ایت.
وی افزود: در روستاهای تاریخی و هدف گردشگری ورامین مانند خاوه، قلعهبلند و حسنبیک، افراد مسن بالای ۷۰ تا ۸۰ سال، حافظ، شاهنامه و سعدی را از بر هستند و این آئینها را برای خانواده اجرا میکنند.
این کارشناس به رسم خاص «شبچره» در ورامین اشاره کرد و توضیح داد: در این رسم، عروس و دامادهای فامیل در خانه پدربزرگ و مادربزرگ جمع میشدند و هر کدام «شبچره» (شیرینی یا خوراکی) با خود میآوردند. همه این خوراکیها در یک سینی مسی قلمزنیشده و کنگرهدار روی کرسی قرار میگرفت و افراد فامیل دور هم از آن استفاده میکردند، این مراسم در کنار شعرخوانی انجام میشود و بعدی فرهنگی و آئینی دارد که خوشبختانه هنوز در دشت ورامین زنده است.
جمع شدن دماوندیها دور کرسی و نقل خاطرات زمستانهای سخت
یکی از بزرگان منطقه دماوند و فیروزکوه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در فیروزکوه، دماوند، رودهن و بومهن، سرمای زودهنگام زمستان نقش پررنگی در شکل یلدا دارد، در این مناطق کوهستانی، جمع شدن دور کرسی یا وسایل گرمایشی سنتی هنوز در برخی خانهها دیده میشود.
محسن واسعی گفت: شب یلدا در دماوند و فیروزکوه، معمولاً زودتر آغاز میشود و اهمیت «شبنشینی» بیش از خوراکیها است، در برخی روستاهای اطراف دماوند، نقل قصههای محلی و خاطرات زمستانهای سخت گذشته بخشی جداییناپذیر از مراسم است، این روایتها، که اغلب با طنز و اغراق همراهاند، یلدا را به شبی برای انتقال تجربه و حافظه جمعی تبدیل میکنند.
توجه ویژه به فضاسازی خانهها در شمیرانات
در شمیرانات، لواسان و مناطق خوشنشین شمال و شمالشرق استان، یلدا ترکیبی از سنت و سبک زندگی شهری است. سفرهها آراستهتر و برنامهریزیشدهترند و فال حافظ و شعرخوانی نیز جای خود را باز کرده است.
وی اظهار داشت: برخی خانوادههای شمیرانی این شب را بهصورت جمعهای کوچکتر برگزار میکنند و حضور دوستان نزدیک در کنار خانواده رایجتر است.
وی گفت: در این مناطق، توجه به زیبایی بصری سفره و فضاسازی خانه، بخشی از آئین شب یلدا محسوب میشود.
«کوکوی گردو»، «والک پلو» و «خورشت گردن» میهمان یلداهای شمیرانات
احسان دهقانی، رئیس میراث فرهنگی و گردشگری شمیرانات در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه بارش برف در شمیرانات، فرصت مناسبی برای توسعه گردشگری زمستانی در این منطقه ایجاد کرده است، اظهار داشت: از برخی غذاهای محلی استان تهران میتوان به «والک پلو» و «خورشت گردن» اشاره کرد، شب یلدا به عنوان زمانی برای گردهمایی خانوادگی و خاطرهسازی در کنار عزیزان از جایگاه ویژهای برخوردار است.
وی گفت: در این ایام با توجه به بارش برف و ایجاد فضای مناسب زمستانی، شهرستان شمیرانات به عنوان «نگین» و «پیشران گردشگری تهران» آماده میزبانی از علاقهمندان در جاذبههای متنوع گردشگری خود است.
در شهرری اما، یلدا رنگ و بوی سنتیتری دارد، بسیاری از خانوادهها همچنان بر حفظ رسمهای قدیمی مانند قصهگویی بزرگان، نقل خاطرات مذهبی و تاریخی و پرهیز از تجمل تأکید دارند، شب یلدا در این شهر بیشتر بهعنوان فرصتی برای صلهرحم و تقویت پیوندهای خانوادگی دیده میشود تا یک مناسبت نمایشی.
برخی خانوادهها در جنوب تهران رسم دارند پیش از شروع شبنشینی، فاتحهای برای درگذشتگان بخوانند؛ رسمی که نشان میدهد یلدا در این منطقه پیوندی عمیق با حافظه جمعی دارد.
در اسلامشهر، بهارستان و رباطکریم، تنوع جمعیتی باعث شده شب یلدا چهرهای چندفرهنگی پیدا کند، خانوادههایی با پیشینههای مختلف قومی، هر کدام بخشی از سنتهای خود را وارد این شب کردهاند. در کنار عناصر مشترک مانند هندوانه و انار، خوراکیها و رسمهایی دیده میشود که ریشه در مناطق مهاجرپذیر کشور دارد. این تنوع، یلدا را در این شهرها به آئینی زنده و در حال تغییر تبدیل کرده است.
رسم بردن «شب چله ای» عروسان در غرب تهران
در شهریار، ملارد و شهرقدس (قلعه حسنخان)، شب یلدا اغلب حال و هوای محلهای دارد، در برخی محلات، همسایهها پس از گردهماییهای خانوادگی، دید و بازدید کوتاهی از یکدیگر دارند.
در گذشته، رسم بردن «شبچلهای» برای تازهعروسها در این مناطق رایج بوده و هنوز هم در برخی خانوادهها بهصورت نمادین ادامه دارد، این رسم، که شامل بردن میوه، شیرینی و هدیه است، یلدا را به فرصتی برای تقویت پیوندهای اجتماعی تبدیل میکند.
در پاکدشت نیز، شب یلدا با تأکید بر دورهمیهای ساده و کمهزینه برگزار میشود، خانوادهها بیشتر بر اصل باهمبودن تمرکز دارند تا تنوع سفره. در برخی روستاهای اطراف، نقل خاطرات کشاورزی، سال زراعی و امید به زمستانی پربرکت، بخش مهمی از گفتوگوهای شب یلداست.
آنچه در مجموع از این تفاوتها برمیآید، این است که شب یلدا در استان تهران، از کوهستانهای فیروزکوه تا دشتهای ورامین و از محلههای قدیمی شهرری تا شهرهای تازهساز غرب استان، همچنان زنده و پویاست.
یلدا در این جغرافیا نه یک مراسم یکنواخت، بلکه آئینی منعطف است که خود را با سبک زندگی، شرایط اقلیمی و بافت اجتماعی هر منطقه تطبیق داده است؛ آئینی که در عین تغییر، هسته اصلی خود یعنی گردهمایی، گفتوگو و عبور جمعی از تاریکی را حفظ کرده است.
۲۱:۳۶ - ۱۴۰۴/۰۹/۳۰
نظر شما